Chełmno jest miastem położonym na dziewięciu wzgórzach, zatem aby dotrzeć do jego średniowiecznej części, musimy dość długo jechać pod górę. Zresztą nazwa miasta wywodzi się od słowa „chełm”, które oznaczało „wzgórze”.
Już z daleka miga nam w słońcu czerwień ceglanych zabudowań – Chełmno to punkt obowiązkowy dla wszystkich miłośników architektury gotyckiej. Na Starym Mieście zachował się oryginalny, szachownicowy układ ulic, zabytkowe kościoły, a także fragment murów miejskich. Jeśli lubicie senne miasteczka pełne historycznych budowli, klimatycznych zakamarków i pięknych widoków, Chełmno to miejsce w sam raz dla Was.
Rynek – widok z wieży kościoła farnego
Atrakcji co nie miara!
Rynek
Zwiedzanie miasta zaczynamy od jednego z najstarszych rynków w kraju. Jego centralną część zajmuje renesansowy ratusz, przebudowany w latach 1567-1572 z poprzedniego, gotyckiego ratusza. Uznawany jest za perłę architektury renesansowej w północnej Polsce.
Niegdyś mieściła się tu sala obrad rajców, sala sądowa i oficjalna waga miejska, z której korzystali tutejsi kupcy.
Renesansowy ratusz
Sobotni rynek kwiatowo-warzywny
Od 1983 roku budynek jest siedzibą Muzeum Ziemi Chełmińskiej, w którym poznamy pokrótce historię tych okolic. Na parterze otwarto punkt informacji turystycznej.
Na elewacji zachodniej ratusza umieszczono wzorzec miary chełmińskiej, tak zwany „pręt chełmiński”, o długości 435 cm. Pręt dzielił się na mniejsze jednostki miary – łokcie, stopy i kroki. Co ciekawe, służył także do wytyczenia szerokości ulic przy zakładaniu Chełmna.
Sale Muzeum Ziemi Chełmińskiej
Pręt chełmiński – uwaga, łatwo go przeoczyć
Z Chełmnem nierozerwalnie związane było „Prawo Chełmińskie” – przywilej lokacyjny wystawiony w 1233 roku dla Chełmna i Torunia (najstarszych miast Polski północnej) przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego, Hermana von Salza. Na tym prawie, na wzór Chełmna, lokowano na terenie kraju jeszcze ponad 200 miast, w tym Malbork, Gdańsk i Warszawę. Przywilej ten dawał prawo do założenia miasta i określał prawa przyszłych mieszkańców. Zwalniał ich z niepotrzebnych podatków i pozwalał na posiadanie dóbr osobistych. Na całą ziemię chełmińską wprowadzał też jednolitą miarę – denar chełmiński.
Widok na plac na rynku i kamienice z okien ratusza
Budynek Poczty Polskiej przy rynku
Fara – kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Gotycką farę wzniesiono na przełomie XIII i XIV wieku. W XVII wieku odnowiono ją i dodano sygnaturkę. Trójnawowy kościół ma układ halowy, z prostokątnym prezbiterium – po obu jego stronach znajdziemy bogato zdobione, XVII-wieczne stalle.
Ściana zewnętrzna fary
Nawa północna
Wewnątrz zobaczymy oryginalny gotycki wystrój rzeźbiarski w postaci zworników sklepień i figur 11 apostołów przy filarach nawy głównej, pochodzących z lat 1330-1340. W kilku miejscach zachowały się także malowidła ścienne z XIV wieku przedstawiające między innymi świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem Jezus.
W nawie północnej znajduje się Kaplica Matki Bożej Bolesnej Chełmińskiej, z cudownym obrazem Matki Bożej Bolesnej, który wcześniej (do 1649 roku) umieszczony był w Bramie Grudziądzkiej.
Sklepienie krzyżowo-żebrowe kościoła farnego
Rzeźba jednego z apostołów
Jednym z najbardziej intrygujących elementów wyposażenia jest zawieszona w nawie głównej… głowa jelenia. Stanowi ona rodzaj świecznika i zarazem higrometru. W pogodne, ciepłe dni głowa zwraca się ku ołtarzowi głównemu, natomiast w czasie deszczu patrzy w stronę portalu wyjściowego.
Według legendy w sznurze, na którym wisi głowa, wpleciono konopny sznur i włosy niewiast, które w zależności od wilgotności powietrza obracają świecznikiem.
Jeleniowy świeczniko-higrometr
Chełmno nazywane jest Miastem Zakochanych, gdyż w tutejszej farze spoczywają relikwie świętego Walentego (w pierwszym ołtarzu bocznym po prawej stronie, licząc od ołtarza głównego). Jest to fragment głowy przechowywany w kosztownej, srebrnej puszce, wykonanej w 1630 roku w podzięce za uzdrowienie, za przyczyną świętego Walentego.
Od czasu gdy w Polsce stało się modne obchodzenie Walentynek, chełmińskie relikwie nabrały nowego znaczenia. 14 lutego 2002 wystawiono je na widok publiczny, po prawie 200 latach przerwy. W ten sposób zapoczątkowano w mieście uroczyste Obchody Dnia Świętego Walentego, na które tłumnie zjeżdżają turyści z kraju.
Ołtarz św. Walentego z relikwiami
Detal nad wejściem bocznym do kościoła
Będąc w kościele farnym koniecznie wejdźcie na wieżę z platformą widokową. Zobaczycie z niej niesamowitą panoramę miasta (z widocznym układem szachownicowym ulic) oraz dolinę Wisły.
- Wstęp do kościoła jest darmowy;
- wejście na wieżę w godzinach 11.00-17.00 (od poniedziałku do soboty); 14.00-17.00 (w niedziele);
- bilet wstępu na wieżę: 5 zł;
- fara jest jedynym kościołem na starym mieście, w którym regularnie odprawia się Msze Święte; pozostałe kościoły służą głównie jako galerie sztuki i sale koncertowe.
Widok z wieży kościoła
Sygnaturka
Od czerwca do września 2020 r. w każdy ostatni piątek miesiąca w farze odbywają się Chełmińskie Wieczory Organowe.
Wstęp na wszystkie koncerty jest darmowy.
- 31 lipca, godz. 19:00
- 28 sierpnia, godz. 19:00
- 25 września, godz. 19:00
Z fary skierujmy się na południowy wschód, w stronę murów miejskich i kościoła św. Ducha.
Mury miejskie
Pochodzące z II połowy XIII wieku mury są jednymi z najlepiej zachowanych murów w Polsce, otaczając stare miasto prawie pełnym obwodem. Pierwotnie miały one 7 bram wjazdowych (obecnie zachowane są dwie – Grudziądzka i Merseburska), do dziś oglądać możemy także kilkanaście baszt oraz dwa punkty widokowe.
Całkowita długość murów to 2270 metrów, co czyni je jednymi z najdłuższych, gotyckich murów obronnych w Europie.
Fragment murów
Mury miejskie z Basztą Prochową
Baszta Panieńska
Kościół Ducha Świętego
Spacer wzdłuż murów zaczynamy w okolicach XIII-wiecznego kościoła Ducha Świętego, który w początkach swojego istnienia był świątynią szpitalną. Kompleks szpitalno-kościelny wzniesiono w pobliżu bramy wjazdowej, przy jednej z głównych ulic (obecnie ulica Toruńska, wcześniej – ulica Ducha Świętego).
Po rozebraniu starych zabudowań szpitalnych w XIX wieku świątynia utraciła funkcję liturgiczną. Z wystroju wnętrza nie zostało nic, prócz pojedynczych, zniszczonych malowideł z XIV-XV wieku. Obecnie kościół pozostaje pod opieką rycerzy Chorągwi Ziemi Chełmińskiej.
- Wstęp bezpłatny, w godzinach 10.00-18.00.
Kościół Ducha Świętego
Widok na kościół i mury miejskie
Wystawa fotografii w drodze do świątyni
Przy murach, w okolicy kościoła, postawiono drewnianą wieżę widokową, z której możemy zobaczyć południowe zabudowania miasta.
Kontynuujemy nasz spacer wzdłuż murów, mijając po drodze nieduży kościół św. Marcina i bramę wejściową do położonego uskokowo, zabytkowego cmentarza parafialnego. Po lewej zobaczymy także jedną z lepiej zachowanych baszt – Basztę Prochową (zazwyczaj jest zamknięta).
Od baszty kierujemy się na północ, ulicą Klasztorną. Po około 150 metrach, na skrzyżowaniu z ulicą Biskupią, wchodzimy na teren kolejnej, gotyckiej świątyni.
Kościół św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja – kościół pofranciszkański
Okazała, ceglana świątynia z XIV wieku jest pozostałością po klasztorze franciszkańskim, którego kasata nastąpiła w XIX wieku. Funkcjonował później jako świątynia szkolna chełmińskiego gimnazjum, a większość jego wyposażenia wywieziono do innych kościołów w pobliskich miejscowościach.
Kościół widoczny z wieży fary
Przypory i pozostałości po kaplicach bocznych
Polecamy najpierw obejść budowlę dookoła – zobaczymy wtedy wzdłuż ścian bocznych pozostałości po dawnych kaplicach, które niegdyś stanowiły podparcie dla masywnej bryły. Po ich usunięciu ściany kościoła zaczęły się pochylać i jedynym ratunkiem okazały się, pozostawione do dziś, ogromne, ceglane przypory. Ciekawym elementem jest też smukła, ośmioboczna wieża dzwonnicza (przypominająca nieco minaret), wzniesiona z boku korpusu.
Obecny wystrój wnętrza pochodzi z początku XX wieku, kiedy przeprowadzono w kościele generalny remont. Zwróćmy uwagę na kolorowe sklepienia, pokryte niebieskimi dekoracjami, oraz zachowane, gotyckie zworniki.
- Wstęp darmowy, w godzinach 10.00-18.00.
Wnętrze świątyni
Wracamy na ulicę Klasztorną, która dosłownie po kilku chwilach zaprowadzi nas prosto do kolejnego kompleksu zabytków.
Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo
W XIII wieku w tym miejscu założony został klasztor cysterek, które w XV wieku przejęły regułę zakonną benedyktynek, łącząc się nimi. W XVI wieku, dzięki Magdalenie Mortęskiej, klasztor stał się centrum kongregacji chełmińskiej, która zrzeszała większość klasztorów benedyktyńskich z terenów Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Zakon uległ kasacie w XIX wieku w czasie rządów pruskich. Budynki zostały przejęte przez zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, które prowadziły w Chełmnie szkołę i szpital (dziś – dom opieki).
Klasztor Sióstr Miłosierdzia
Furta wejściowa
Zabudowania klasztorne
Zabudowania obecnego klasztoru pochodzą z XIII i XIV wieku i ulegały kolejnym przebudowom w XVI, a następnie w XIX wieku, kiedy zyskały styl neogotycki. Najstarszymi elementami są wieża Mestwina (strażnica krzyżacka z początku XIII wieku), Brama Merseburska oraz dom konwentu (pozostałość zamku gotyckiego).
Aby zwiedzić wnętrza klasztorne, należy zadzwonić na furtę w godzinach zwiedzania i poprosić siostrę o wpuszczenie do środka. Możemy tu zobaczyć kościół św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, skarbiec, kryptę i wystawy.
- Godziny zwiedzania: 10.00-12.00; 13.00-17.00 (od poniedziałku do soboty); 13.00-17.00 (w niedziele i święta).
- Uwaga! Siostry Miłosierdzia boleśnie odczuły skutki pandemii koronawirusa (ponad 40 z nich zostało zarażonych, kilka zmarło), w związku z czym przez dłuższy czas brama klasztorna pozostanie zamknięta dla odwiedzających.
Ulica Klasztorna
Z klasztoru idziemy dalej na północny wschód ulicą Dominikańską. Jeśli skręcimy z niej w ulicę Rybacką, po około 40 metrach dotrzemy do fragmentu muru, w który wbudowano dwie kule armatnie, związane z legendą o uratowaniu Chełmna przez Matkę Bożą przed wojskami szwedzkimi w XVII wieku.
Idąc dalej ulicą Dominikańską już z daleka widzimy Wieżę Ciśnień z 1899 roku. Podczas naszego pobytu w mieście akurat była w remoncie (czyżby szykował się kolejny punkt widokowy?).
Chełmińska Wieża Ciśnień
Skrzyżowanie ulic Dominikańskiej i Rynkowej
Na samym końcu ulicy znajduje się…
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła – kościół podominikański
Dominikanie przybyli do Chełmna w 1233 roku, czyli wtedy, gdy miasto otrzymało prawa lokacyjne. Ceglane mury obecnej świątyni wzniesiono w XIV i XV wieku. Do dziś zachowały one cechy gotyckie, natomiast wnętrze zostało w XVII wieku zbarokizowane. Niestety większość bogatego wyposażenia usunięto w czasie, gdy świątynia przeszła w ręce ewangelików. Pozostał tylko ołtarz główny, drewniane, rokokowe stalle w prezbiterium oraz ambona.
Fasada kościoła
Wnętrze
Rokokowe stalle
Kościół ma układ bazylikowy, złożony z trzech naw, z imponującą fasadą ze szczytem schodkowym.
Obecnie działa głównie jako sala koncertowa i galeria (jak większość świątyń w Chełmnie – regularne Msze odprawiane są tylko w kościele farnym oraz w klasztorze).
- Wejście darmowe, w godzinach 10.00-18.00.
Szczyt schodkowy fasady
Brama wejściowa
Stąd udajemy się dalej na wschód, ulicą Kościelną, po czym skręcamy w ulicę Poprzeczną. Ta z kolei doprowadzi nas do głównego deptaku w mieście – ulicy Grudziądzkiej, łączącej Rynek z Bramą Grudziądzką.
Brama Grudziądzka
Pochodząca z XIV wieku budowla była główną bramą wjazdową do Chełmna. Miała też ścisły związek z kultem Matki Bożej – niegdyś znajdował się tu obraz (Pieta Chełmińska), który przeniesiony został do kaplicy w farze. Obecnie na wschodniej ścianie bramy mieści się rzeźba Matki Boskiej Chełmińskiej (replika XVII-wiecznej rzeźby zniszczonej podczas II wojny światowej).
Brama Grudziądzka
Tuż za bramą, wzdłuż murów miejskich, istniała kiedyś fosa. Dziś w tym miejscu urządzono…
Nowe Planty
Zielone tereny, założone w XIX wieku, pełne liściastych drzew i kobierców kwiatowych, są ulubionym miejscem spacerowym dla mieszkańców oraz turystów. Tuż przy wejściu umieszczono Ławeczkę Zakochanych, na której pary wieszają kolorowe kłódki ze swoimi inicjałami (taki chwyt marketingowy). Na północno-wschodnim krańcu parku jest punkt widokowy na okolicę.
Fontanna ze skaczącą kulką
Ławeczka Zakochanych
Dywan kwiatowy z zegarem
Punkt widokowy w parku
Jeśli po przejściu Bramy Grudziądzkiej skręcimy w prawo, wejdziemy na teren drugiego parku – Parku Pamięci i Tolerancji im. Dr Rydygiera, z kolejnym „miłosnym” elementem – wielkimi Sercami Zakochanych. Nieco dalej dojdziemy do Parku Miniatur Zamków Krzyżackich.
Chełmińskie murale
Fantazyjne, chełmińskie murale powstały w ostatnich latach, między innymi w czasie Festiwalu Perspektywy Nine Hills (więcej o festiwalu przeczytacie tutaj), jako pamiątki kolejnych edycji imprezy. Część z nich nawiązuje do postaci historycznych związanych z Chełmnem. Wszystkie zaznaczone zostały na google maps – te, które niechcący ominiecie po drodze, bez problemu znajdziecie na mapce.
Mural przedstawiający Chełmno
Na rogu ulic Dominikańskiej i Wodnej
Mural przy ulicy 22 Stycznia
Dodaj komentarz